1. Leren in een veranderende sociaal culturele context
Opvallend is dat we in het onderwijs de druk ervaren van wat er allemaal van ons verwacht wordt, dit terwijl we van de kinderen verwachten dat ze doen wat ze opgedragen wordt. Decennia terug werkte dat zonder problemen. De hele samenleving was gericht op ‘doen wat er gevraagd wordt’ door de autoriteit.
Leren is in essentie betekenisgeving, waarbij het individuele en sociaal-culturele niveau nauw verweven zijn. We gaan er vanuit dat we ons heden ten dagen bevinden in een snel veranderende sociaal-culturele omgeving, dat vraagt van ons allen een afstemming op die veranderende context, waarin we leven en werken.
Mensen leren in een sociale context en leren is een sociaal proces waarvan de resultaten in hoge mate bestaan uit sociaal gedeelde betekenissen. De cultuur in een organisatie of afdeling heeft een enorme invloed op het leren en handelen van mensen in de organisatie.
Cultuurverandering is een gezamenlijk leerproces, geprikkeld door veranderingen in de omgeving en/of de groep. De behoudende en veranderende kanten zijn echter niet zomaar te verenigen.
'Kenmerkend voor het leren in de botsing van culturen is de confrontatie tussen eigen vanzelfsprekend geachte opvattingen en handelwijzen, kortom het eigen referentiekader, en de opvattingen en handelwijzen van anderen die deze voor even vanzelfsprekend houden’ (Bolhuis, 1995, p. 30). In de botsing wordt deze vanzelfsprekendheid aangetast.
vier leerreacties:
1. Afwenden en afweren is een leer reactie waarbij nieuwe informatie zo veel mogelijk in een afzonderlijk hokje wordt ondergebracht, met het stempel ‘de anderen’.
2. Leren hanteren van de inzichten en gewoonten van anderen, omdat men daartoe is gedwongen en/of zelf bepaalde doelen wil bereiken. Tot hoever dit leren strekt, wordt dan ook bepaald door de externe dwang en/of eigen doelen.
3. Uit overtuiging overnemen van de inzichten en handelwijzen van anderen, ten koste van eigen eerdere inzichten en handelwijzen. Dit betreft veranderend leren, waarbij oude inzichten en handelwijzen plaatsmaken voor nieuwe.
4. Wederzijds leren, waarbij het referentiekader (culturele opvattingen) van beide kanten ter discussie staat en er wordt gestreefd naar een integratie of een nieuw gezamenlijk perspectief op de werkelijkheid. Ook hier is sprake van veranderend leren. De transitie methode van Three Horizon gaat uit van deze vierde wijze van leren in een veranderende omgeving.
Bolhuis en Roberts wijzen erop dat leren in essentie plaatsvindt op een betekenisvolle wijze. Het moet iets voor de lerende betekenen, het zal hem dienen te raken. Onder andere door onderwijskundigen en pedagogen worden pogingen gedaan om het leren op de school meer betekenisvol in te vullen: ontdekkend leren; samenwerkend leren; ontwikkelingsgericht leren; ervaringsgericht leren etc. Allemaal pogingen om het leren meer betekenisvol plaats te laten vinden. In kleine kringen wordt dit toegepast, maar in het grootste deel van het onderwijs gaan we uit van een curriculum aanbod dat op cognitieve wijze wordt aangeboden en verwerkt. Aanbod gestuurd onderwijs, ook nog gebaseerd op het effectief presteren in de vorm van opbrengstgericht onderwijs.
Dus Bolhuis en Roberts slaan de spijker op de kop als zij stellen dat verandering een moeizaam proces is en dat de reactie vaak voortkomt uit 'afwenden en afweren’ en uit ‘doen wat er gevraagd wordt’. Die afgedwongen verandering wordt in het geheim vaak gesaboteerd.
De vraag die nu speelt is niet of het onderwijs inspeelt op die snel veranderende samenleving maar wanneer en hoe want de vraag ernaar wordt steeds nijpender.
[1] r Sanneke Bolhuis en Robert-Jan Simons